طرح و نقش گلفرنگ یا فرش گل فرنگ، قصه جالبی دارد. چرا باید به یک نقشمایه تماماً ایرانی نام فرنگی بدهیم؟ نقش گلفرنگ چگونه به وجود آمد؟ فرش گلفرنگ توسط چه کسانی بافته می شود؟ طرح گلفرنگ چه ویژگی هایی دارد؟ در این مقاله همه نکات و ویژگی های طرح گلفرنگ را بررسی خواهیم کرد.
نقش گلفرنگ یا گل پتویی در واقع نقش نوعی گل چندپر شکفته یا گل رز است. نقش گل فرنگ در بیشتر آثار هنری و صنایع دستی ایران کاربرد دارد و دیده می شود. قالی بافی و معماری بیشترین استفاده را از نقش گلفرنگ دارند. نقش گلفرنگ بر روی فرش دستبافت ایرانی با رنگ های روشن بافته می شود. فرش گلفرنگ در زمان صفویه رونق و استقبال فراوانی داشت اگرچه صفویه دوران استقبال و رو آمدن طرح و نقش گلفرنگ بود، حضور این نقشمایه از زمان ایران باستان و ساسانیان در آثار متفاوتی ثبت شده است. در ادامه مطلب به برسی هرچه بیشتر نقش گلفرنگ، انواع نقش گلفرنگ، کاربرد نقش گل فرنگ در طرح فرش و … خواهیم پرداخت.
طرح و نقش گلفرنگ یا نقش گلفرنگ که به آن گل پتویی یا شراّبه نیز گفته می شود، نقشی بر اساس گل های رنگارنگ و چندپر است. نقش گل فرنگ تصویر و نقش یک گل سرخ یا گل رز یا برگ های شکفته است. طرح و نقش گلفرنگ در بسیاری از صنایع هنری ایران زمین دیده می شوند و کاربرد ویژه ای در معماری و صنعت نساجی الخصوص قالی بافی ایران دارد.
درباره پیدایش نقش گلفرنگ و تاریخچه نقش گل فرنگ منابع متفاوتی با نظر های متفاوتی وجود دارد. در اولین دیدگاه نقش گلفرنگ را یکی از نقشمایه ها یا کهن الگوهای ایرانی می دانند که در آثار معماری دوران ساسانی دیده می شود و اضافه شدن عبارت «فرنگی» را خطا عنوان می کنند. پرویز تناولی، پژوهشگر و هنرمند ایرانی، از جمله افرادی است که طرفدار این نگرش است و می نویسد: «اینکه این گل ایرانی چگونه نام گل فرنگ گرفته است نیاز به بررسی و کنکاش دارد.»
دیدگاه بعدی به ورود طرح و نقش گل فرنگ از فرهنگ اروپایی به فرهنگ ایران در دوران قاجار اشاره دارد. این دیدگاه معتقد است، سفرهای متعدد درباریان به کشورهای اروپایی و تمایل آن ها به تقلید از اروپاییان سبب رواج نقش گلفرنگ در معماری و قالی بافی ایرانی شده است و علت نام گذاری تحت عنوان گلفرنگ نیز مشخص است.
سرگذشت فرش ایرانی در دوران قاجار را در مقاله “تاریخچه فرش ایرانی (بخش دوم)” مطالعه کنید.
دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که هر دو دیدگاه بیان شده را می پذیرد و نگاهی منعطف تری به موضوع دارد. این دیدگاه بیان می کند که نقش گلفرنگ تا پیش از دوره قاجار با نام گلسرخی در هنر ایران زمین رواج داشته است اما با گشایش درهای بازار جهانی بر روی فرش و شروع صادرات فرش به کشورهای اروپایی به دلیل گسترش سفارشات شخصی که اکثرا باب سلیقه فرنگی ها بود نقش گلسرخی به گلفرنگ تغییر نام پیدا کرد.
با مطالعه مقاله “نقش شکارگاه در فرش” با طرح شکارگاه، یکی از باستانی ترین طرح فرش های ایرانی آشنا شوید.
محمد افروغ در بررسی تخصصی تر در کتاب نماد و نشانه شناسی در فرش ایران می نویسد:« دامنه نفوذ طرح های به اصطلاح گلفرنگ، به گونه ای بود که در اندک زمانی علاوه بر بافته های شهری ایران همچو کرمان، در بافته های گرده دار روستایی و عشایری ایرانی نیز نفوذی مضاعف یافت. شباهت و قرابت ظاهری برخی از نمونه های آنها به گونه ای است که هر بیننده ای در یکسان داشتن خاستگاه مشترک آنها بیش از پیش متعجب می سازد.» دکتر افروغ با تکیه بر شباهت نقش انواع گل های شکفته با نام های متفاوت و در مناطق متفاوت منبع الهام و خلق گل فرنگی را مشترک می داند و تفاوتی بین انواع آن ها قائل نیست.
تورج ژوله، پژهشگر فرش ایرانی، به نقل از علی حصوری، زبان شناس مورخ فرش و طراحی فرش، بیان می کند که گل فرنگ های قدیمی مثل گل پتو بختیاری از روی نقوش جعبه شکلات فرانسوی ها اقتباس شده است.
نقش گلفرنگ، سومین اصل از اصول هفتگانه هنر ایران زمین می باشد. هفت اصل هنر ایران زمین عبارتند از: اسلیمی، ختنایی، فرنگی، نیلوفر، ابر، واق، بند رومی یا گره چینی می باشند.
همانطور که گفتیم استفاده از نقش گل فرنگ در همه صنایع هنری و دستی رواج فراوانی داشته است و قالی بافی یکی از رایج ترین شیوه های هنری پرداختن به نقش گلفرنگ بوده است. نقش گلفرنگ می تواند در متن، حاشیه فرش باشد، در گلدان قرار بگیرد، به صورت بته ای در مرکز فرش قرار بگیرد و ترنج باشد، یک آرایه تزئینی در متن باشد، به صورت سرتاسری در فرش باشد، تکرار شود و نقش واگیره را تشکیل دهد و یا درون قابی قرار بگیرد و طرح خشتی با گل فرنگی باشد و یا به صورت افشان یا حتی افشان دسته گلی بر فرش نقش ببندد.
شیوه استفاده از نقش گلفرنگ در فرش بسیار متنوع است و تغریباً هیچ محدودیتی ندارد.
اگر نقش گلفرنگ به صورت تنها در قابی بافته شود و متن فرش از تکرار این قاب ها شکل بگیرد، یک فرش خشتی با قاب هایی از گلفرنگ خواهیم داشت و در این صورت طرح نهایی “قاب آیینه” نام خواهد داشت. اصطلاح قاب آیینه از اصطلاحات معماری می باشد که این خود نشانه ای از تاریخ مشترک نقش گلفرنگ می باشد.
برای شناخت بیشتر نقوش اصیل ایرانی پیشنهاد می کنیم مقاله ” انواع طرح فرش ایرانی” را مطالعه کنید.
درود بر شما … از مطالب فوق العاده اتون واقعا ممنون زیرا برام خیلی جالب بود که درموردقصه این نقشه بدانم و اینکه در درجه اول که درمورد نقش گل پتویی که نوعی طرح گل رززز است که در هنر های تجسمی استفاده میشه جالب بود و چیزیه که توی صنایع دستی و بازار فرش به کار برده میشه و طرفدار داره که در یکی از بازار ها مشاهده کردم مثل ( فرش های دستبافت کاشمر ابریشمی طرح گلفرنگ ) و اینکه درمورد نحوه تشکیل قاب آیینه ای گفته شده بسیار زیبا بود و یه نظر شخصی اینکه شما دنبال یک مطلب میگردی تو سایت های مختلف یوتویوب کلی مقاله میخونی ولی بعد که میرسی به مقاله های این سایت مفاهیم کامل و خلاصه شده و قابل مفهوم بهت ارائه میده که از مطالعه اشون خسته نمیشی مخصوصا این موضوع که دوستداشتم در موردش بدونم
خییییلی ممتشکرم از مقاله خار ق العاده اتون 🌹🌷