فرش دستبافت ایرانی در چند سبک متفاوت قرار می گیرد. برای شناخت آن لازم است بدانیم مفهوم سبک شناسی در فرش چیست؟ انواع سبک های فرش دستبافت کدامند؟ بهترین سبک های فرش دستبافت چطور شناسایی می شود؟
ویژگی های اقلیمی و جغرافیایی یکی از عوامل موثر در شکل گیری انواع سبک فرش دستبافت ایرانی است. سبک شناسی فرش دستبافت شناخت ما را نسبت به انواع فرش دستبافت کامل می کند، تا بتوانیم با آگاهی بیشتر فرش مورد نظرخود را انتخاب کنیم. سبک عشایری، روستایی و شهری سه سبک رایج فرش دستبافت است. در مقاله پیش رو توضیحات مفصلی از سبک های فرش دستبافت ایرانی و نقوش پرکاربرد هر سبک ارائه داده می شود و ویژگی های هر کدام به طور جداگانه بیان می شود.
هر یک از آثار هنری ایرانی بیانگر ویژگی هایی درونی و مفهومی از فرهنگ و باور مردم ایران است. مطالعه تاریخچه فرش و فرش بافی ایران تفاوت های انواع فرش دستباف را در گستره ی جغرافیایی نشان می دهد. تفاوت های فرهنگی، آداب و رسوم و تفکرات مردم هر منطقه باعث ایجاد تنوع در فرش ایران شده است. بنابراین در تعریف مفهوم سبک در فرش ایران می توان گفت: ساختار درونی و بیرونی فرش، متاثر از مجموعه ی عوامل محیطی، جغرافیایی و بومی است که باعث می شوند یک فرش، چه از نظر فیزیکی و ظاهری و چه از نظر نوع الیاف و بافت، دارای ویژگی های منحصر به فردی شود و از سایر فرش ها متمایز باشد. در ادامه انواع سبک فرش دستباف شرح داده می شود.
فرش یا قالی؟ مقاله “فرش و قالی چه تفاوت هایی با هم دارند؟” در خصوص این موضوع توضیحاتی ارائه می دهد.
هر گروه از فرش های دستبافت ایرانی با توجه به ویژگی های ظاهری و باطنی در سه سبک کلی ( عشایری، روستایی و شهری) قرار می گیرند که هر کدام به طور مفصل شرح داده می شود.
از متنوع ترین سبک فرش دستبافت ایرانی فرش عشایری است. دستباف های عشایری توسط زنان و مردان ایل بافته می شود. زنان ایل که علاوه بر خانه داری به دامداری نیز مشغول بودند از پشم دام برای تولید دست بافته های خود استفاده می کردند. در ادامه ویژگی های فرش عشایری شرح داده می شود.
فرش عشایری در مناطق مختلف ایلیاتی ایران بافته می شود. نقوش فرش عشایری به جهت نوع و سبک زندگی عشایر الهام گرفته از طبیعت و محیط زندگی مردم کوچ نشین بوده از این جهت عموما این نقوش برگرفته از گیاهان و جانوران محل زندگی عشایر است. انواع نقوش به صورت ساده و با فرم های هندسی بر سطح فرش نقش بسته اند. فرش عشایری با وجود گستردگی جغرافیایی دارای ویژگی های مشترکی است که در یک سبک و دسته بندی کلی قرار می گیرد. از جمله این ویژگی ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
فرش عشایری براساس موقعیت اقلیمی به 6 دسته کلی تقسیم می شود از جمله:
فرش قشقایی از محبوبترین و زیباترین فرش های عشایری است. ایل قشقایی ترکیبی از قبایل ترک، لر، کرد و عرب بوده و بزرگترین ایل عشایری ایران را تشکیل می دهد. خاستگاه ایل قشقایی استان فارس و شهر شیراز است اما به جهت کوچ عشایر مناطق همجوار نیز در گستره ایل قشقایی قرار گرفته اند. فرش قشقایی امروزه در سطح جهانی شهرت زیادی پیدا کرده و یکی از فرش های صادراتی ایران به اقسا نقاط دنیا است. استفاده از اشکال، نقش مایه های هندسی و رنگ های زنده و گرم از ویژگی های فرش قشقایی است.
از جمله نقوش پرکاربرد فرش قشقایی عبارتند از:
فرش های عشایری در گروه فرش طرح ایلیاتی قرار می گیرند. برای آشنایی با طرح ایلیاتی مقاله “طرح و نقش ایلیاتی” را مطالعه نمایید.
افشارها از ایل های ترک اغوز، طایفه ای از ترکمن ها هستند. ایل افشار در قفقاز و اطراف دریاچه ارومیه سکونت داشتند که به دستور پادشاهان صفوی به کرمان کوچ کردند. فرش افشار از دیگر فرش های سبک عشایری است که در آذربایجان، فارس، هرمزگان و بویژه کرمان و سیرجان بافته می شود. رنگ قرمز لاکی، قهوه ای، کرم، سورمه ای بیشترین کاربرد را در فرش عشایری افشاری دارند. نقوش فرش افشار تا حدی تحت تاثیر طرح های قفقازی شکل گرفته اند. از جمله این نقوش عبارتند از:
چلیپا یا سواستیکا؟ اطلاعات کامل در باره این نقش را از طریق لینک دریافت کنید.
ایل شاهسون از طوایف ترک زبان ایران اند که در بخش هایی از آذربایجان، قم، قزوین، زنجان و… سکونت داشتند. شاهسون به معنی«دوستدار و وفادار شاه» برای مقابله با قزلباش ها توسط شاه عباس شکل گرفتند. از جمله نقوش رایج فرش شاهسون عبارتند از:
ایل بختیاری از طوایف لر در چهارمحال و بختیاری و مناطقی از اصفهان و خوزستان حضور دارند. فرش بختیاری از معروفترین فرش های دستباف عشایری ایران است که نسبتا ظریف و ریزنقش اند. فرش های خشتی یا قاب قابی شاخص ترین طرح فرش بختیاری است که طرفداران زیادی دارد. انواع نقوش فرش دستباف بختیاری عبارتند از:
برای آشنایی بیشتر با طرح قاب قابی یا خشتی به مقاله ” فرش طرح خشتی چیست؟ ” مراجعه کنید.
ایلات لر از قدیمی ترین عشایر در غرب ایرانند که در قسمت هایی از استان فارس، کهگیلویه و بویر احمد، اصفهان، اراک و لرستان زندگی می کنند. در مجموعه فرش های لری رنگ های قرمز مایل به قهوه ای، بژ، سورمه ای، نخودی بیشتر به کار می رود. حضور نقوش نمادین باستانی و اسطوره ای از جذابترین ویژگی های نقوش فرش های عشایری لری است. انواع نقوش قالی عشایری لری عبارتند از:
ترکمن ها از نژاد ترکان مغول هستند که در کنار دریای خزر تا رود جیحون زندگی می کردند. ایل ترکمن به پنج طایفه مهم سالور،ساریخ، ارسای،یموت و تکه تقسیم می شود. در بین طوایف دو طایفه یموت و تکه در ایران زندگی می کنند. ترکمنان قالی را نه براساس تجمل وتفنن بلکه از روی ضرورت می بافند. رنگ های قرمزلاکی، سورمه ای، سفید، بژ، سبز پررنگ در فرش های ترکمنی به کار می رود. فرش ترکمن سرشار از طرح و نقش های نمادین و هنرمندانه ای است که توسط زنان ترکمن بافته شده اند. از نقوش منحصر به فرد و پرتکرار فرش ترکمن عبارتند از:
اگر قصد خرید فرش دستبافت را دارید مقاله ” مزایا و معایب فرش دستبافت ” راهنمای شما برای خرید مطمئن است.
یکی دیگر از سبک های فرش دستبافت فرش سبک روستایی است. فرش بافی در مناطق روستایی با توجه به سنت هر منطقه توسط بانوان صورت می گیرد. طرح و رنگ بکار رفته در دست بافته های روستایی وابسته به منطقه متفاوت است. بافت فرش در جوامع عشایری و روستایی می تواند منبع درآمدی برای بانوان و تبدیل مواد اولیه به محصولی قابل ارائه در بازار باشد. نقوش فرش روستایی بیشتر به صورت ذهنی باف است. در واقع طرح و نقوش عامیانه ای که بافنده ی روستایی استفاده می کند تجلی احساس و ذوق زن روستایی است.
انواع نقوش روستایی به طور کلی در 6 گروه طبقه بندی می شود از جمله:
اگر در منزل خود فرش دستبافت دارید حتما مقاله ” اصول نگهداری فرش های دستبافت و ماشینی” را مطالعه نمایید.
فرش سبک شهری در کارگاه های تولید فرش و زیر نظر استاد کار بافته می شود. ابعاد بزرگتر و تنوع از مشخصه های بارز فرش سبک شهری است. فرش بافی سبک شهری از دوره هخامنشی تا اواخر تیموری با همان نقوش رایج عشایری و روستایی بافته می شد، اما در عصر صفوی تحولاتی در فرش شهری ایجاد شد. به دستور پادشاهان صفوی هنرمندان نقاش و نگارگر به عرصه فرش قدم گذاشتند و نقوش فرش طبق سلیقه پادشاهان و تحت تاثیراسلام تغییر کرد. فرش های سبک شهری ابتدا برای سران حکومتی و پادشاهان بافته می شد اما کم کم در بین خانواده های ایرانی جایگاه خود را پیدا کرد.
عمده ترین تفاوت فرش سبک شهری با فرش سبک عشایری و روستایی در طرح و نقش است. فرش شهری بر خلاف فرش عشایری و روستایی کپی برداری شده و بر اساس نقشه از پیش تعیین شده شکل گرفته. در مقابل فرش عشایری و روستایی غالبا ذهنی باف و برخاسته از تخیل و ذهن بافنده است.
از معروفترین نقوش فرش سبک شهری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
انواع نقوش فرش ایرانی کدامند؟ مقاله ” انواع طرح فرش ایرانی ” توضیحات کاملی از نقوش فرش ایران را بیان می کند.
نظرات شما