فرش شاه عباسی

طرح شاه عباسی یا همان گل لاله نقشی است که در بسیاری از آثار هنری از جمله نگارگری، کاشی کاری، گچبری، پارچه وفرش دیده می شود. گل شاه عباسی به عنوان یکی از نقش های سنتی و اصیل در فرش ایران شناخته می شود. از نام های دیگر طرح شاه عباسی می توان به گل لوتوس،گل لاله، گل نرگسی، نیلوفر آبی، گل شیخ صفی، گل پلنگی و گل اناری اشاره کرد.

اجزای تشکیل دهنده گل شاه عباسی کدامند؟

• قالب گل، کاسه گل، آیینه گل که به شکل دایره یا بیضی ترسیم می شود. برخی از مورخان معتقدند قالب گل، تصویر یک انار است که در میان گل شاه عباسی ترسیم شده است.
• کاسبرگ گل شاه عباسی که به شکل دایره در بخش پایین آیینه گل قرار می گیرد.
• گلبرگ های شاه عباسی که از پایین به بالا ترسیم می شوند. گلبرگ ها هر چه به انتهای گل می رسند، نوک تیز و جمع می شوند.
• تزئینات فواصل بین گلبرگ ها که جهت پر کردن فضای خالی جهت همسان سازی اندازه گل مورد استفاده قرار می گیرد.

تاریخچه گل شاه عباسی

اولین ردپای نقش شاه عباسی بر روی حجاری سنگ‌های دوره هخامنشیان دیده شد.  در این آثار نوارهایی از گل لوتوس و سربازانی که برای اهدا به پادشاه این گل را در دست دارند، دیده می شود. نقش شاه عباسی بعد از هخامنش در ظروف دوره ساسانی و به عنوان نمادی از  خورشید مورد استفاده قرار گرفت. به جرعت می توان دوره اوج طرح شاه عباسی را به دوره صفویان نسبت داد. با به قدرت رسیدن شاه عباس صفوی که علاقه مشهودی به هنر فرش بافی و طراحی فرش اللخصوص گل لاله داشت، نقش گل لاله جایگاه ویژه ای در طراحی و بافت فرش پیدا کرد. از آن پس گل لاله یا همان گل لوتوس در میان مردم با عنوان جدید خود، یعنی «گل شاه عباسی» رایج شد.

ویژگی های گل شاه عباسی

• ترکیب با نقوش بندی اسلیمی و ختایی
• کاربرد هم در حاشیه و هم متن فرش
• فرم کلاسیک
• ظرافت پیچش خطوط در طراحی
• استفاده از فرم های منحنی و هندسی در طراحی
• استفاده از برگ کنگری، برگ اناری در طراحی

انواع گل شاه عباسی

• گل شاه عباسی اناری
• گل شاه عباسی پروانه ای
• گل شاه عباسی پیازی
• گل شاه عباسی ترکیبی

انواع طرح های فرش شاه عباسی

در یک تعریف کلی می توان تمام فرش هایی که در متن یا حاشیه آنها نقش گل شاه عباسی به صورت نقش غالب استفاده شده است، فرش با طرح شاه عباسی عنوان کرد.طرح شاه عباسی می تواند در ترکیب و تلفیق نقوش و طرح های دیگر فرش ایرانی به کار برود. برخی از معروف ترین و رایج ترین طرح های فرش شاه عباسی عبارتند از:

1. طرح فرش افشان شاه عباسی
2. طرح فرش شاه عباسی حیواندار
3. طرح فرش شاه عباسی لچک و ترنج
4. طرح فرش شاه عباسی طره دار
5. طرح فرش شاه عباسی شیخ صفی
6. طرح فرش شاه عباسی تلفیقی
7. طرح فرش شاه عباسی گلدانی

• طرح فرش شاه عباسی افشان

یکی از متداول ترین طرح های شاه عباسی، طرح شاه عباسی افشان است. طرح افشان شاه عباسی متشکل از خطوط اسلیمی و ختایی و گل شاه عباسی است.  این فرش ها نیازی به رعایت تقارن ندارند و قرار گرفتن آن‌ها در فضای خانه گردشی یکسان به محیط می دهد. این طرح ها به دلیل پراکندگی منظم، چیدمان دکوراسیون را بی دغدغه و آسان می‌کنند. طرح های افشان به دلیل پخش در فضای زمینه برای محیط های کوچک انتخاب بسیار مناسبی هستند؛ زیرا فضا را بزرگتر نشان می‌دهند.

برای آشنایی با طرح افشان به مقاله “فرش نقش افشان” در لینک زیر مراجعه کنید.

• طرح فرش شاه عباسی حیوان دار

طرح فرش شاه عباسی حیوان دار متشکل از نقوش حیوانی در حاشیه است که به موازات گل های شاه عباسی قرار می گیرند. به طوری که در برخی از طرح ها به ازای هر گل شاه عباسی نقش یک حیوان طراحی می شود.

• طرح فرش شاه عباسی لچک و ترنج

در طرح افشان شاه عباسی علاوه بر نقوش لچک و ترنج می توانیم شاهد نقوش گل شاه عباسی در جای جای متن یا زمینه فرش باشیم.

طرح لچک و ترنج چیست؟ با مطاله مقاله “لچک و ترنج فرش”  با یکی از پرطرفدارترین طرح های فرش ایرانی آشنا شوید.

• طرح فرش شاه عباسی طره دار

فرش های شاه عباسی طره دار شباهت زیادی به فرش های شاه عباسی افشان دارند. فرش های شاه عباسی طره دار شامل چند حاشیه باریک در اطراف متن فرش هستند.

• طرح فرش شاه عباسی شیخ صفی

یکی از معروف ترین طرح های شاه عباسی، طرح شاه عباسی شیخ صفی است. نخستین نسخه این فرش که قدمت آن به دوران صفویه باز می گردد، هم اکنون در موزه ویکتوریا و آلبرت در شهر لندن نگهداری می شود. در مرکز این فرش یک ترنج دایره ای با تعداد 16 کلاله قرار گرفته است.

• طرح فرش شاه عباسی تلفیقی

بسیاری از طراحان و هنرمندان فرش در ساختار کلی فرش های شاه عباسی تغییراتی ایجاد کرده اند. به عنوان مثال به جای لچک و ترنج از قاب و یا کتیبه در فرش استفاده کرده و ضمن حفظ چارچوب طراحی، زمینه ایجاد طرح های جدید را فراهم کرده اند. به این دسته از طراحی ها آثار تلفیقی گفته می شود.

• طرح فرش شاه عباسی گلدانی

فرش های شاه عباسی گلدانی متشکل از یک گلدان در مرکز و نقوش گل شاه عباسی در جای جای متن و حاشیه هستند. نقش شاه عباسی گلدانی می تواند شامل یک گلدان در وسط یا به صورت دو گلدان نزدیک به حاشیه چسبیده به متن طراحی شده و مابقی زمینه را گل های افشان شاه عباسی پر می کنند.

برای اطلاعات بیشتر در مورد فرش های گلدانی می توانید به مقاله “طرح و نقش گلدانی” در لینک زیر مراجعه کنید.

• رنگ فرش های شاه عباسی

استفاده از رنگ های اصیل ایرانی به فرش های شاه عباسی جلوه ای گرم بخشیده است. بیشترین پالت رنگی که در طرح این فرش ها به کار می رود عبارتند از :

• لاکی
• سبز
• آبی
• نیلی
• سرمه ای
• فیروزه ای
• کرم
• نخودی
• ترمه ای
• خاکی
• بژ