موزه‌ی ملی فرش ایران

موزه ملی فرش ایران و طراحی داخلی آن

طراح کلی این بنا به شکل دار قالی است.
ساختار فرم قسمت بیرونی موزه شبیه به دار قالی، طراحی شده است و در قالب طرح سایه و روشن بر روی دیوار های خارجی می باشد .این طرح سایه‌ و روشن باعث کاهش تاثیر آفتاب گرم تابستان بر دمای داخلی ساختمان می گردد.
بنای موزه‌ی‌ کنونی، ابتدا برای یک گالری فرش توسط عبدالعزیز فرمان فرمائیان طراحی شد اما ساخت آن نیمه ماند و حدود ۱۵ سال بی‌استفاده و متروکه رها شد.

افتتاح موزه‌ فرش و اهداف موزه

بنای فعلی موزه به شکل‌ دار قالی طراحی و نیمه ساخته و متروکه رها شده بود، تا سرانجام به سال ۱۳۵۶ با دستور فرح پهلوی ، به نام رسمی” موز‌ه‌ی ملی فرش ایران ” شروع به فعالیت کرد.
هدف از تشکیل این موزه از ابتدا تا کنون ، پژوهش در سوابق، تحصیلات و کیفیت تاریخی هنر و صنعتِ فرش ایرانی بوده است.

موز‌ه‌ی ملی فرش ایران ،واقع در تهران ، تقاطع خیابان فاطمی و کارگر، ظلع شمالی پارک لاله ، دارای زمینی به متراژ ۱۲ هزار مترمربع و ساختمانی به مساحت ۳۴۰۰ مترمربع است .

ویژگی‌های موزه‌ی فرش

اين موزه سالن‌های متعدد و کتابخانه‌ی غنی ٫با حدود ۳۵۰۰ جلد کتاب به زبان‌های فارسی، عربی، فرانسه، انگلیسی و آلمانی می‌باشد.
یک تالار نمایشگاهی هم در این موزه موجود است که گاهی نمایشگاه‌های فصلی در آن برگذار می‌شود.
قسمت مهم موزه در تالار طبقه‌ی همکف واقع است . در این تالار ۱۳۵ تخته فرش ، از ارزشمند‌ترین شاهکارهای قالی‌ ایرانی از مراکز مهم قالی بافی مانند: تبریز، کاشان، اصفهان، کرمان، خراسان قرار دارد.
قدمت قالی‌های موجود در موزه‌ی فرش از قرن ۹ هجری تا به امروز است .
در این مجموعه نمونه‌هایی از قالیچه‌های تصویری شاهنامه قرار دارد که گوشه‌ای از ادبیات، فرهنگ، اسطوره و هنر غنی ایرانی را نشان می‌دهد.

نگاهی به بعضی‌ از فر‌ش‌های نفیس موزه‌ی ملی فرش‌ ایران

• قالی ملیت

قالی ملیت از دست بافته‌های چشمگیر کرمان می‌باشد.
این قالی بافته شده در ۱۳۱۶ هجری قمری و دارای گره‌ی نامتقارن می‌باشد.
ابعاد این قالی ۱۷۰*۲۷۸ سانتی‌متر، نوع گره نامتقارن و جنس قالی پشم و نخ می‌باشد.
زمینه‌ی اصلی این قالی را درختی با سه شاخه‌ی اصلی تزئین می‌کند و روی شاخه‌های فرعی آن انواع میوه مانند :سیب،گلابی ، انگور،انار ،و انواع پرنده و جانور از جمله، شتر مرغ ، بوقلمون، اردک، جغد، مرغابی ، کلاغ و …. در پایین قالی حتی حیوانات آبزی نیز به چشم می‌خوردند. در حاشیه‌ی قالی ده قاب مدور مزین به تصاویری از ده ملیت متفاوت با لباس‌های بومی‌شان دیده می‌شوند که عبارتند از : رومی، هندی،چینی،عرب ، استرالیایی،ترک ، آمریکایی، زنگی، ایرانی و اروپایی .
کتیبه‌ای در این قالی نقش بسته که نشان می‌دهد این قالی به فرمایش(سفارش) بهجت الملک و نگارنده فرصت شیرازی به دست ابوالقاسم کرمانی بافته شده است.

• قالی چهار فصل

قالی چهار فصل بافت بی‌نظیر تبریز می‌باشد. قالی چهار فصل در اواخر سده‌ی ۱۳ هجری قمری بافته شده است.
ابعاد این قالی ۲۲۰*۲۹۸ سانتی‌متر ،رجشمار ۷۰ ، نوع گره متقارن ، رنگ گیاهی و از جنس نخ می‌باشد.
طراح این فرش “سیدحسین مصور ارژنگی” و بافنده‌ی آن “استاد ایجادی تبریزی” می‌باشد.
زمینه‌ی اصلی قالی که به چهار بخش تقسیم شده شامل، چهار بنای تاریخی مدرن از جمله، مسجد کبود تبریز، ایوان مدائن ، گنبد سلطانیه در زنجان و تخت جمشید می‌باشد.
علاوه بر این چهار بنا ، مردان و زنانی هم در زمینه‌ی قالی نقش بسته‌اند که در حال کشاورزی در چهار فصل مختلف هستند.
در مرکز فرش تصویر خشایار شاه با دپ نگهبان و نماد فروهر و دور آنها نمادهایی از ماه‌های تقویم نصرانی قرار گرفته است.
در چهار گوشه‌ی قالی تصاویر پیامبران ،حضرت موسی، حضرت عیسی، حضرت ابراهیم، حضرت اسماعیل ، آدم و هوا قرار دارد و مابین آنها تصاویری از شعرای بزرگ ، باباطاهر ، سعدی ، فردوسی، قاآنی و… دیده می‌شود.
نوشته‌های پررنگی با خط میخی طلایی‌رنگ فضای بین اشکال را پر می‌کند.
نقش درخت زندگانی و دو مرغ ، شیربالدار و فیل به سبک نقوش دوران ساسانی در حاشیه‌ی اصلی این قالی به تزئینات نفیس این قالی افزوده است.

• قالی سرو و طاووس

قالی سرو و طاووس بافت شهر کرمان در ا‌وایل قرن ۱۴ هجری قمری(در دوران قاجار)است.
ابعاد اين قالى ١٤٠*٢٣٦ سانتي متر است.
رجشمار اين فرش ٥٥ است و نام بافنده‌های فرش، حسین، محمود، غلامعلی در بالای قالی بافته شده‌است.
این قالی دارای طرحی از درخت سرو است که داخل گلدان است.
طرح سرو و گلدان در مرکز قالی قرار گرفته و با یک قاب کلی از طرح محراب احاطه شده است.
قرار گرفتن درخت سرو در گلدان ریشه در اساطیر ایلامی، عیلامی دارد. کنار گلدان سرو ، دو طاووس در حکم پرنده‌‌های نگهبان و مقدس حضور دارند.
درخت سرو نمادی است از درخت بهشتی و در گلدانی قرار گرفته که در آن آب حیات و جاودانگی هست و دو طاووس که پرنده‌های مقدس و جاودانی هستند از سرو نگهبانی میکنند. گل‌های فروان در حاشیه و زمینه دیده میشود که نمادی از باغ بهشت هستند. در داخل طرح سرو و در حاشیه‌ی قالی،بته‌جقه هایی در حاشيه و طرح درون سرو دیده می‌شود که خود نمادی از درخت سرو است.
دو طاووس دیگر نیز در بالای درخت سرو نقش‌ بسته‌اند.

• قالی اسطرلاب

قالی اسطرلاب یا منطقه البروج ، یکی از نادر‌ترین طرح‌ها به شمار می‌رود و بافت شهر اصفهان است.
این قالی به ابعاد ۲۱۸*۱۴۸ سانتی متر بوده و متعلق به قرن ۱۳ هجری قمری (دوران قاجار)است.
قالیچه‌ی اسطرلاب در ۵۵ رج بافته شده و نوع گره قالی نامتقارن و جنس قالی پنبه و پشم است.
طرح این قالیچه لچک ترنج است. ترنج مرکزی‌ این فرش به شکل دایره بوده و نمادها و اسامی ماه‌ها و سالها به سه زبان فارسی، عربی و ترکی بافته شده است.
نماد‌های بافته شده در این قالیچه نشات گرفته از تقویم نصرانی قدیم می‌باشد.
سر ترنج بالا ، با صورت زنی که نمادی از خورشید و سر ترنج پایین ، نمادی از ماه است .
در چهار گوشه‌ی قالیچه چهار نماد از چهار سیاره‌ی‌منظومه‌ی‌شمسی (عطارد، مشتری،زهره، مریخ) نقش بسته است .
در متن این قالیچه چند ابر چینی یا اسلیمی ماری دیده می‌شود.
دو گوشه‌ی‌بالای قالیچه دو کتیبه‌ با مضامین “کارخانه‌ی قالی بافی” و “محمد تقی بانکی” است که عبارت دوم به صورت معکوس بافته شده است .

• قالی بیرجندی

قالی بیرجندی همانطور که از نامش پیداشت بافته‌ی شهر بیرجند است .
طرح این قالی لچک ترنج شیخ صفی بوده و ایعاد آن ۴۳۰*۳۲۰ سانتی متر و رجشمار فرش ۸۰ است.
طبق‌ کتیبه‌ی منقش بر این قالی بیرجندی ، قالی در اوایل قرن ۱۴ هجری قمری و در کارخانه‌ی “معتضدی بیرجند” بافته شده‌است.
جنس الیاف این اثر از پنبه و پشم است.
طرح کلی این قالی ترنج گرد همراه با شانزده کلاله است.

• قالی گلدانی لچک دار کاشان