برای انتخاب فرش ماشینی با کیفیت و بادوام باید پارامترهای متفاوتی را بررسی کنیم.یکی از مهمترین فاکتورهای کیفیت یک فرش ماشینی،نوع الیافی است که در بافت فرش مورد استفاده قرار می گیرد. ما با بررسی انواع الیاف و مزایا و معایبی که دارند ، بهترین الیاف فرش ماشینی را به شما معرفی می کنیم. در این مقاله با توجه به ساختار،کاربرد و ماهیت الیاف به سه جز اصلی فرش تقسیم می شود : تار(چله)، پود و خاب فرش به صورت مفصل می پردازیم.
مواد اولیه ی فرش مانند همه ی منسوجات ،الیاف می باشند. “لیف” یک رشته دراز باریک و انعطاف پذیر است که خواص فیزیکی- مکانیکی مشخص و مناسبی مانند استحکام ،ازدیاد طول تا حد پارگی،بازگشت پذیری و… دارد. (جمع واژه ی لیف ، الیاف)
منظور از خواص فیزیکی- مکانیکی در فرش این است که مواردی مانند : استحکام ، چگالی ، میزان جذب آب ، مقاومت در برابر حرارت می باشد.
برای درک بهتر این مطلب پیشنهاد می کنیم حتماً به ترتیب مقالات “ساختار فرش و انواع تراکم فرش ماشینی“ و “مراحل تولید فرش ماشینی” را مطالعه نمایید.
الیاف به دو دسته ی کلی ،الیاف طبیعی و الیاف مصنوعی یا ساخت بشر تقسیم می شوند.
این الیاف همانطور که از نامش پیداست از بخشی از گیاه به دست می آید. الیاف گیاهی خود به دو دسته تقسیم می شود:
* دانه ای : مانند پنبه (Cotton)
* ساقه ای : مانند جوت (Jute)،مودال،بامبو،کتان
الیاف حیوانی از مو و پشم حیوانات فرآوری می شود. از الیاف حیوانی پرکاربرد می توان به پشم (Wool)، ابریشم (Silk)،کشمیر و موهر اشاره کرد.
بهترین الیاف برای بافت فرش های دست بافت پنبه، پشم و ابریشم است اما ماجرای فرش ماشینی مجزا است و برای انتخاب الیاف مناسب برای فرش ماشینی باید علاوه بر ویژگی های فیزیکی-مکانیکی الیاف ،باید استانداردهای نخ ورودی به ماشین بافندگی را نیز در نظر بگیریم. در ادامه مقاله تخصصی تر الیاف مورد استفاده در فرش ماشینی را توضیح خواهیم داد.
نخ های تار یکی از سه بخش مهم ساختار فرش هستند. نخ های تار به صورت موازی با یکدیگر در طول فرش قرار می گیرند و کیفیت و استحکام فرش در راستای طول,جمع شدگی طولی فرش هنگام آهار و مقدار آب رفتگی فرش هنگام شست و شو، همگی به مشخصات الیاف نخ تار دارد.
از دیر باز تاکنون پر استفاده ترین نخ برای تار فرش از نوع پنبه ای و بعد از آن پنبه/پلی استر بوده است اما به علت نوسانات و محدودیت های بازار و از طرفی دیگر به علت پیشرفت ماشین آلات بافت فرش ماشینی امروزی، انواع دیگری از الیاف به بازار عرضه شده که به عنوان نخ تار مورد استفاده قرار می گیرند که در ادامه به برخی از این نخ ها و نقاط ضعف و قدرتشان اشاره خواهیم کرد.
نخ پنبه/پلی استر، قدیمی ترین نخ چله ی رسیده شده در صنعت فرش ماشینی است که به صورت ترکیب درصدی از دو لیف پنبه و پلی استر تولید می شود.
ترکیب لیف پنبه با لیف پلی استر به افزایش استحکام و بهبود ازدیاد تا حد پارگی نخ کمک می کند و همچنین قیمت تمام شده ی محصول را تا حدی کاهش می دهد.(هرچه درصد پلی استر بیشتر شود ضخامت نخ و ویژگی های فیزیکی-مکانیکی مرتبط به آن افزایش پیدا می کند و نخ حاصل ارزان تر می شود اما این ویژگی همواره مثبت نیست و اگر درصد پلی استر از درصد معینی بیشتر شود،استحکام و ازدیاد طول تا حد پارگی به شکلی افزایش پیدا می کند هنگام بافت نخ چله کش می آید و فرش دچار جمع شدگی طولی می شود.)
از ترکیب نخ پنبه/پلی استر با درصد های گوناگون، نخ های گوناگون با ویژگی های فیزیکی-مکانیکی گوناگون تولید می شود و از هر نخ با توجه به خصوصیات تراکمی فرش موردنظر استفاده می شود.
به طور کلی هرچه تراکم شانه بیشتر باشد ،فاصله ی بین دندانه های ماشین بافندگی کمتر می شود و ما باید از نخ ظریف تر که درصد پلی استر کمتری دارد استفاده کنیم.
الیاف پلی پروپیلن، حالتی پفکی و حجیم دارد که برای نخ چله(تار) مزیتی محسوب نمی شود پس سریعاً یک ترکیب دیگر از آن با نام پلی پروپیلن CF تولید شده که غیر حجیم و صاف بود تولید شد،اما مشکلات زیادی که حین بافت ایجاد می کرد و باعث شد تا علارغم قیمت پایینی که دارد ولی مورد استقبال قرار نگیرد. هم اکنون فقط برخی کارخانه های تولید فرش که فرش ماشینی سبک و با تراکم پایین تولید می کنند از این الیاف استفاده می کنند. هرچند کارخانه هایی برای بافت فرش ماشینی که از این نوع الیاف با تراکم بیشتر استفاده می کنند تا کالای تولیدی مرقون به صرفه تر شود اما ارزش و کیفیت فرش ها جای سوال دارد؟!
نخ های پود به عنوان یکی از سه جز اصلی ساختار فرش هستند. نخ های پود در راستای عرضی فرش و موازی بر نخ های چله قرار می گیرند. نخ های پود همچنین وظیفه ی نگه داشتن ریشه ی خاب فرش را نیز دارند و مسئول استحکام ،آب رفتگی و جمع شدگی فرش در راستای طولی هستند.بنابراین انتخاب الیاف با ویژگی های مناسب برای نخ پود امری بسیار ضروری است.
مهمترین الیافی که به عنوان نخ پود امروزه مورد استفاده قرار می گیرند نخ های جوت و نخ های پنبه/ پلی استر هستند. در ادامه این دو نوع الیاف را با یکدیگر بررسی خواهیم کرد.
مهم ترین نخ پودی که در صنعت فرش ماشینی کاربرد دارد نخ جوت است.الیاف جوت در دسته ی الیاف طبیعی قرار می گیرد و از گیاه “چیتایی” تخمیر می شود.
نخ جوت استحکام بالایی دارد که استحکام عرضی فرش را تامین می کند.
ازدیاد طول تا حد پارگی کمی دارد که سبب می شود جمع شدگی فرش در مرحله ی آهار و تکمیل به حداقل برسد.
نخ پود جوت چون زمخت است ، سبب ایستایی خوب و چروک نشدن فرش می شود.
جذب رطوبت بالای الیاف جوت در مرحله ی آهار سبب جذب مناسب آهار و استحکام ریشه می شود.
دسترسی به این الیاف پود جوت به سبب وفور در بازار و قیمت مناسب راحت است.
یکی از نخ های پود فرش ماشینی نخ 100% پود پنبه ای است. پنبه ی 100% استحکام خوبی برای پود ندارند و در صورت استفاده به تنهایی در بافت فرش باعث جمع شدگی عرضی خواهد شد و استحکام خوبی درعرض نخواهد داشت.
معمولا نخ پود پنبه ای نمره 10 که حجیم تر است و خاصیت پر کنندگی بهتری نسبت به بقیه ی نخ های پنبه دارد. پس در بافت فرش مورد استفاده قرار می گیرد. اما به صورت کلی نخ پنبه به تنهایی در بافت فرش ماشینی استفاده نمی شود و به صورت یکی یا دوتا در میان با الیاف جوت و یا پلی استر ، بافته می شود.
در برخی از موارد نخ پنبه/پلی استر با نسبت 80/20 تولید شده و برای مقرون به صرفه تر شدن نخ پود، مورد استفاده قرار می گیرد.
مزیت استفاده از نخ پود پنبه ای ،جذب خوب آهار است که به استحکام برزنت فرش کمک می کند.
میزان جمع شدگی عرضی نخ پود پنبه ای در مقایسه با نخ پود جوت ،پس از مرحله ی اهار زنی بیشتر است.
پلی استر یکی دیگر از الیاف پود مصرفی است. پود پلی استر جذب آهار بسیار کم (در حد صفر) دارد و در نتیجه نمی تواند استحکام لازم برای ریشه ی نخ های خاب ایجاد کند.
از پود پلی استر در بافت برخی گلیم های ماشینی استفاده می شود.
پلی استر در این نوع گلیم به عنوان”پود مجازی” و به صورت موقت و برای کمک به تشکیل نوعی بافت با عنوان “خاب حلقه” استفاده می شود و پس از بافته شدن گلیم این پود های مجازی از داخل بافت بیرون کشیده می شوند.
لایه ی خاب ،قسمت سطحی فرش است. این لایه از تعداد بسیار زیادی نخ خاب که عمود بر لایه ی زمینه فرش هستند ،تشکیل شده و به فرش شکل سه بعدی داده است.
نخ های تار و پود تنها نقش دوام و استحکام بودن فرش را دارند اما ویژگی های مطلوب نخ خاب محدود به استحکام نیست .حدود 70 تا 85 درصد وزن نهایی فرش، مربوط به خاب فرش است از این جهت تضمین کیفیت نهایی فرش ، انتخاب الیاف مناسب برای خاب فرش است.
بسیاری از خواص فیزیکی-مکانیکی فرش مانند راحتی،نرمی و بازگشت پذیری و جنبه های زیبایی فرش همگی وابسته به نخ خاب هستند. (منظور از بازگشت پذیری ،برگشتن نخ های خاب به حالت اولیه و عمود بعد از پا خوردگی یا قرار گرفتن جسم سنگین روی سطح فرش است.)
الیاف نخ خاب باید ویژگی های فیزیکی-مکانیکی بیشتری داشته باشند که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
در صورتی که استحکام و ازدیاد طول تا حد پارگی الیاف نخ خاب پایین باشد،نخ به صورت مکرر در حین بافت پاره می شود و راندمان و میزان تولید را کاهش می دهد.
از طرفی بالا بودن میزان استحکام و ازدیاد طول تا حد پارگی ،سبب ناهمواری در سطح خاب فرش می شود و فرش نیاز به پرداخت سطحی زیاد پیدا می کند که انجام چنین کاری سبب افزایش میزان ضایعات می شود.
اکریلیک خاصیت بازگشت پذیری خوبی دارد و عایق حرارتی خوبی نیز است. وجود این دو ویژگی به صورت همزمان در یک نخ در بین تمامی الیاف منحصر به فرد است.
الیاف اکریلیک درمقابل حرارت و نور خورشید مقاومت خوبی دارند.
الیاف اکریلیک استحکام متوسط و ازدیاد طول تا حد پارگی بالایی دارد و سبک تر از الیاف پشم،پنبه،پلی استر و ویسکوز هستند.
با توجه به ویژگی های ذکر شده، نخ اکریلیک پر تقاضا ترین و گران ترین نخ در صنعت فرش ماشینی است. الیاف اکریلیک در ماه اول استفاده همانند فرش های دست بافت پشمی مقداری پرز دهی دارد اما خود پرز دهی تضمینی بر اصل و با کیفیت بودن الیاف اکریلیک موجود در فرش است.
الیاف پلی پروپیلن استحکام بالایی دارند. ازدیاد طول تا حد پارگی این الیاف بین 10 تا 25 % متغیر است. این الیاف سبک ترین الیاف نساجی هستند. جذب رطوبت این الیاف تقریبا صفر است و در مقابل حرارت و نور خورشید بسیار ضعیف است. بازگشت پذیری الیاف پروپیلن بسیار ضعیف است و فرش بافته شده ازاین الیاف پس از چند ماه استفاده ،نرمی خود را از دست می دهد.
الیاف پلی پروپیلن پس از بافته شدن شباهت بسیار زیادی به الیاف اکریلیک دارند و گاهی با نام و قیمت اکریلیک عرضه می شوند اما پس از چند ماه استفاده و پا خوردن الیاف این فرش سفت و سخت می شود.
حتماً تا به حال با نام “پلی استر” روی برچسب محصولات مختلف مواجه شده اید.
الیاف پلی استر پر مصرف ترین الیاف جهان است. پلی استر در پوشک،منسوجات خانگی ،خودرویی، صنعتی و … به کار برده می شود.پلی استر استحکام و همچنین قیمت مناسبی دارد.جذب رطوبت این الیاف کم است و عایق حرارتی چندان مناسبی نیستد.
پلی استر در مقابل نور خورشید مانند الیاف دیگر آسیب پذیر است اما مقاومت بهتری در مقایسه با سایر الیاف دارد.
پلی استر بازگشت پذیری ضعیفی دارد.
ویسکوز یک الیاف بازیافتی است. پلیمر این الیاف سلولز است که در چوب درختان وجود دارد.ویسکوز سنگین ترین الیاف است و به مراتب از پشم ، ابریشم،پلی استر،پلی پروپیلن،اکریلیک و نایلون سنگین تر است. ویسکوز فرایند تولیدی طولانی و پیچیده دارد و دانش و فناوری تولید آن در دسترس همگان نیست. به همین سبب علی رغم ارزانی و در دسترس بودن مواد اولیه،قیمت الیاف ویسکوز بالا است.این الیاف به صورت وارداتی به صنعت فرش ماشینی ایران عرضه می شود.
الیاف ویسکوز در مقایسه با الیاف دیگر استحکام کمتری دارد و طبق تحقیقات با مرطوب شدن نیمی از استحکام خود را از دست می دهد.این الیاف رنگ پذیری فوق العاده بالا دارند و درخشش زیبایی به فرش می دهند اما بازگشت پذیری این الیاف ضعیف است.
پشم یکی از الیاف طبیعی از پوشش بدن حیوانات است .پشم از نظر ساختمانی از پروتئین تشکیل شده است. الیاف پشم از پنبه و ویسکوز سبک تر است اما تمام سایر الیاف سنگین تر است. استحکام الیاف پشم بسیار کم است. ازدیاد طول تا حد پارگی این الیاف بسیار بالا است و بازگشت پذیری و جذب رطوبت بسیار بالایی دارد.
پشم عایق حرارتی بسیار خوبی است اما در برابر حرارت بسیار آسیب پذیر است و نباید با دمای بالا شسته شود.
استحکام کم الیاف پشم مانع بزرگی برای استفاده از این نوع الیاف در صنعت فرش ماشینی است.
ضمن اینکه نگهداری از فرش های پشمی نیازمند اصولی خاصی می باشد و در صورت عدم رعایت این اصول ممکن است فرش دچار آفت و بید شده و از بین برود.
برای اطلاعات بیشتر در بید زدگی فرش پیشنهاد می شود مقالات “اصول نگهداری از فرش دست بافت”و”بید فرش،تشخیص و راهکارهای مقابله با آن” را مطالعه کنید.
امیدواریم با مطالعه ی این مقاله اطلاعات کارآمدی در خصوص جنس الیاف فرش ماشینی کسب کرده باشید و بتوانید بهترین تصمیم را برای خریدی مطمئن و ماندگار بگیرید.
جالب بود ممنونم
دوام مفید فرش های ماشینی چند سال هست اگر خوب مراقبت بشه؟ قصد خرید دارم ولی اطلاعات زیادی ندارم
طول عمر فرش ماشینی به مواردی مثل: کیفیت الیاف ،تراکم ،دقت و ظرافت بافت، کیفیت رنگ بستگی داره.
فرش های مجموعه‌ی فرش بهشتی همگی از بهترین مواد اولیه با تراکم بالا و دقیق ترین تکنیک بافته میشن و تا ۵ سال گارانتی دارند.
و ما این اطمینان رو به شما میدهیم که در صورت نگهداری درست از فرش‌های ماشینی به مدت طولانی می توانید از آنها استفاده کنید.