طرح بته جقه در فرش بی شک یکی از اصیل ترین و قدیمی ترین طرح های فرش ایرانی است. آیا می دانید مفهوم طرح بته جقه در فرش چیست؟ طرح و نقش بته جقه در فرش دستبافت به چه شکلی بافته می شود؟ و آیا طرح و نقش بته جقه نمادی مقدس است؟ آیا طرح بته جقه در فرش صرفاً یک آرایه تزئینی است؟
طرح و نقش بته جقه يا به اختصار بته يكى از قديمى ترين نقشمايه ها است كه از زمان ايران باستان به وفور در جاى به جاى تاريخ ايران چشم نوازی می کند. استفاده از طرح بته جقه در فرش و آثار هنری مختص به ایران نیست و در کشور هندوستان نیز مورد استفاده قرار می گیرد. طرح بته جقه به اشکال مختلفی در مناطق مختلف بافت ایران طرح زده می شود و هر دیاری شیوه خود را در تصویر گری بته جقه در فرش دارد. برخی از هنرشناسان بر این باورند که مفهوم طرح بته جقه در فرش و آثار دیگر هنری چیزی جز درخت سروی خمیده و فروتن نیست. طرح و نقش بته جقه امروز نيز پس از گذر قرن ها همچنان نقوش روی ترمه دوزی ها و فرش هاى ايرانى وجود دارد و بسیاری از آثار هنری و صنایع دستی دیگر مزين به طرح و نقش بته جقه هستند. طرح و نقش بته جقه طرفداران ويژه خود را دارد. طرح بته جقه در فرش دستبافت شايد پرطرفدارترين طرح فرش نباشد اما اصالت و ارزش طرح و نقش بته جقه سبب طراحی و بافت فرش ماشینی با طرح بته جقه شده است. در ادامه مطلب به تاریخچه نقش بته جقه، تاریخچه طرح و نقش بته جقه در فرش دستبافت، مفهوم نمادین طرح بته جقه در فرش خواهیم پرداخت.
با همه طرح و نقش فرش ایرانی در مقاله ” انواع طرح فرش ایرانی” آشنا شوید.
طرح و نقش بته جقه از افزودن یک نیم دایره و کاستین یک نیم داره دیگر از آن تشکیل می شود. به بیانی ساده تر طرح بته جقه شبیه به اشکی است که از بخش تیز خود به یک سمت خمیده شده است. طرح بته جقه در بسیاری از آثار هنری دیروز و امروز به عنوان یک آرایه زینتی به کار می رود.
طرح بته جقه در فرش و در صنایع هنری دیگر مثل ترمه دوزی، مینیاتور، قلمکاری، زربافی و … بیشتر به صورت غالب و مغلوب تصویر می شود.
خواستگاه و تاریخچه طرح بته جقه
طرح و نقش بته جقه به پیش از حضور اسلام در ایران باز می گردد. نخستین نشانه های وجود طرح بته جقه در هنر سکایی و هخامنشی وجود دارد که به شکل بال هما تصویر شده است. هنرشناسان در ماهیت و رمزشناسی طرح بته اختلاف نظر دارند. برخی این نقش را به صورت طرح یک گلابی، تمثیلی از آتشدان زرتشت، بادام، مرغی که سر خود را در سینه فرو برده است، رحم مادر، زنی که چادر بر سر دارد می دانند برخی معتقدند که طرح و نقش بته جقه تصویری از نوعی گیاه هندی است و از هنر و فرهنگ هندوستان وارد ایران شده است. اما پرطرفدارترین نظریه مربوط به نظریه هم مفهومی بته جقه و درخت سرو است که طرح بته جقه را صورتی دیگر از نقش سرو می داند.
طرح درختی چیست؟ فرش با طرح درختی چه مفهومی دارد؟ همه چیز درباره طرح درختی را در مقاله “طرح و نقش درختی در فرش” مطالعه کنید.
شباهت شکل ظاهری طرح بته جقه به درخت سرو چند تعبیر متفاوت از معنای طرح بته جقه به میان آورد. نخستین بار ارتباط درخت سرو با نقش بته جقه در دوره ساسانیان آشکار شد و با آشکار شدن این تشابه نقش بته نیز همانند نقش سرو معنای آزادگی و استقامت به خود گرفت.
با مطالعه مقاله “نقش محرمات یا قلمدانی” با طرح محرمات، یکی از نوزده طرح اصیل فرش ایرانی آشنا شوید.
عده ای طرح و نقش بته جقه را تصویری از سرو خمیده یا سر افکنده می داننده و آن را به مردم ایران تشبیه می کنند، به این صورت که بته جقه نمادی از سرو سر به زیر است و سرو نمادی از ملت ایران که بسیار فروتن و سر به زیر هستند. عده ای دیگر نیز شباهت طرح سرو به بته را به صورت سروی در حال سوختن و آتش گرفتن می دانند و آن را به صورت اساطیری و تحت عنوان ایستادگی و آراسته شدن و شکلی نو و زیبا گرفتن در اثر ناملایمات معنا می کنند که هم مفهوم با معنای جاودانگی است. نقشه بته جقه با مفهوم جاودانگی در زیورآلات و تاج شاهان ایران و عثمانی به دفعات مورد استفاده قرار گرفته است. نقش سرو و درخت سرو طبق آیین و ادیان حاکم بر زمان که آیین زرتش و مهرپرستی بود مفهومی مقدس پیدا کرد اما پس از ورود دین اسلام درخت سرو و در نتیجه نقش بته جقه نیز خالی از مفهوم تقدس شد.
نقش سنتی بته جقه از گذشته تا کنون در بسیاری از صنایع دستی ایرانی به کار برده شده و مزین کننده بسیاری از آثار هنری است. این صنایع عبارتند از:
طرح واگیره یا بندی چیست؟ با مطالعه مقاله “نقش فرش واگیره(واگره) یا بندی” با مفهوم و شکل طراحی این طرح اصیل ایرانی آشنا شوید.
طبق تحقیقات دکتر سیروس پرهام نقش بته از ابتدای پدید آمدن تا کنون دچار تحولات فراوانی شده است و اشکال گوناگونی نقش زده می شود. امروز حدود 60 مدل بته متفاوت وجود دار که برخی از این بته ها عبارتند از: (توجه کنید که بته جغه ای که امروز در خصوص آن صحبت شد تنها یکی از انواع بته در هنر فرش بافی و نگارگری است.)
تمامی این یازده مورد بته نام برده شده در بافت فرش ایرانی کاربرد دارند اما پرکاربردترین نقش های بته در فرش ایرانی بته میری، بته کردستانی، بته قلم کاری و بته خرقه ای هستند.
نقش بته برای شما چه مفهومی را دارد؟ آیا طرح و نقش بته جغه در فرش هنگام خرید و انتخاب فرش جز گزینه های شما است؟
با مطالعه مقاله “فرش طرح خشتی چیست” با یکی از زیباترین و نمادین ترین طرح فرش های ایرانی آشنا شوید.
نظرات شما